Βασική Κωδικοποίηση Διατάξεων του νέου Νόμου 5092/2024

Αιγιαλός – Παραλία

(ΦΕΚ Α’33/4.3.2024)

Ελευθερία Βολάκη, Δικηγόρος LL.M. Δίκαιο Περιβάλλοντος

Εισαγωγή

Ο χαρακτήρας του αιγιαλού και της παραλίας ως κοινόχρηστων αγαθών[1] με ειδικότερη προέκταση αυτού την ελεύθερη ακώλυτη πρόσβαση του κοινού στο παράκτιο μέτωπο, αλλά και η σημασία περιβαλλοντικής προστασίας των παράκτιων περιοχών ως ευαίσθητων περιοχών έχει ιδιαίτερα απασχολήσει το τελευταίο διάστημα την κοινή γνώμη. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι δικαίως έχει απασχολήσει, και θα συνεχίζει να απασχολεί και ενδεχομένως να φέρει σε σύγκρουση ιδέες και απόψεις, καθώς ο νησιωτικός κυρίαρχος χαρακτήρας της χώρας μας πάντα θα αποτελεί αντικείμενο σύγκρουσης δικαιωμάτων και προτάσεων.

Πρόσφατα δημοσιεύθηκε ο νόμος  5092/2024 (Α’ 33/4-03-2024) με τίτλο «Όροι αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές και άλλες διατάξεις»[2], με ρυθμίσεις σχετικές με την διαδικασία χαρακτηρισμού αιγιαλού και παραλίας, τη διαδικασία και τη λήψη μέτρων προστασίας και κυρώσεων σχετικά με την παραχώρηση απλής χρήσης.

Έχει ενδιαφέρον να μελετηθεί και καταγραφεί προς ποια κατεύθυνση κινούνται οι διατάξεις του νέου νόμου σε σχέση με το ν. 2971/2001, τι επιτυγχάνεται και σε ποιο βαθμό. Επιτυγχάνεται η προστασία του περιβάλλοντος, ο κοινόχρηστος χαρακτήρας του αιγιαλού και της παραλίας, η εξασφάλιση της ελεύθερης – απρόσκοπτης πρόσβασης;

Με την παρούσα κωδικοποίηση παρουσιάζονται και αναλύονται τα εξής ερωτήματα – θέματα, όπως προκύπτουν από τις νέες διατάξεις του ν. 5092/2024:

• Ποιοι χαρακτηρίζονται Προστατευόμενοι και «Απάτητοι» Αιγιαλοί και πώς ορίζονται;
• Πώς διαμορφώνεται το Ιδιοκτησιακό Καθεστώς παλαιού αιγιαλού;
• Ποιες είναι οι βασικές ρυθμίσεις και η διαδικασία παραχώρησης απλής χρήσης και ποιες είναι οι υποχρεώσεις των παραχωρησιούχων;
• Παραχώρηση σε «Όμορες επιχειρήσεις» – Ποια διαδικασία και ποιοι όροι προβλέπονται ειδικότερα για την περίπτωση αυτή;
• Νέος ελεγκτικός μηχανισμός και μέτρα προστασίας κοινοχρήστου χαρακτήρα αιγιαλού και παραλίας – Ποιες οι βασικές διαφορές σε σχέση με το ν. 2971/2001;

Σημειώνεται ότι με το ν. 5092/2024 ορίζονται τα ειδικότερα σχετικά με τον καθορισμό αιγιαλού – παραλίας, το πλαίσιο  παραχώρησης απλής χρήσης αιγιαλού – παραλίας καθώς και οι κυρώσεις – μέτρα προστασίας του κοινόχρηστου χαρακτήρα αιγιαλού και παραλίας, ως εκ τούτου καταργούνται τα αντίστοιχα άρθρα του ν. 2971/2001. Ειδικότερα καταργούνται τα άρθρα 1,2,3,4,5,6,7,7^Α,9,10,13,οι παρ. 6,7,8,10,11 του άρθρου 15, και τα άρθρα 16^Α, 26, 27 και 29[3], ενώ κατά λοιπά εξακολουθεί να ισχύει ειδικά για τις διατάξεις περί παραχώρησης τμήματος αιγιαλού παραλίας για την εκτέλεση έργων καθώς και περί ζωνών λιμένα o ν. 2971/2001.

Βασικές ρυθμίσεις

1. Ποιοι θεωρούνται Προστατευόμενοι και «Απάτητοι» Αιγιαλοί και πώς ορίζονται;

Εισάγεται στην έννομη τάξη, στο νόμο περί προστασίας του αιγιαλού, για πρώτη φορά η έννοια του προστατευόμενου και «απάτητου αιγιαλού» – «απάτητης παραλίας». Πρόκειται για τα τμήματα αιγιαλού και παραλίας τα οποία εντάσσονται εντός περιοχών του δικτύου Νatura 2000 και αναλόγως του βαθμού προστασίας τους θα ισχύουν πλέον ειδικότεροι όροι και περιορισμοί ως προς τις παραχωρήσεις απλής χρήσης για την τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων.

Ο νόμος προβαίνει στη διακριτή διαχείριση του προστατευόμενου αιγιαλού και παραλίας από τα χαρακτηρισμένα τμήματα αιγιαλού – παραλίας ως «απάτητα», με σκοπό την αυξημένη προστασία των δεύτερων. Στην περίπτωση δε χαρακτηρισμού μιας παραλίας ως «απάτητης» απαγορέυεται κάθε δραστηριότητα που θα μπορούσε να διακινδυνεύσει την ακεραιότητα του προστατευόμενου αιγιαλού και παραλίας, συμπεριλαμβανομένης και της τοποθέτησης κινητών στοιχείων, όπως ομπρελών, καθισμάτων κ.α.

Ειδικότερα, προστατευόμενος αιγιαλός-παραλία χαρακτηρίζεται «το διακριτό τμήμα αιγιαλού και παραλίας, το οποίο βρίσκεται εντός περιοχής που συμπεριλαμβάνεται στον Εθνικό Κατάλο- γο Περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000, με ιδιαίτερα οικολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά που πρέπει να βελτιωθούν, να προστατευθούν ή να διατηρηθούν». Προς τον σκοπό διατήρησης των χαρακτηριστικών αυτών, τίθενται απαγορεύσεις και περιορισμοί στις επιτρεπόμενες δραστηριότητες επί του αιγιαλού και της παραλίας. Στους προστατευόμενους αιγιαλούς και παραλίες εφαρμόζονται οι όροι και περιορισμοί που τίθενται με τις κανονιστικές πράξεις που εκδίδονται σύμφωνα με το άρθρο 21 του ν. 1650/1986 (Α ́ 160), περί χαρακτηρισμού περιοχών, ήτοι μέχρι την έκδοση των Π.Δ. περί εγκρίσεως των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) για τις περιοχές Νatura 2000.

Ως «απάτητες παραλίες» νοούνται σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 2 του ν.5092/2024 οι «Αιγιαλοί και παραλίες υψηλής προστασίας και ειδικότερα οι αιγιαλοί ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας, στους οποίους απαγορεύεται η παραχώρηση απλής χρήσης, καθώς και οποιαδήποτε άλλη δράση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη μορφολογία τους και την ακεραιότητά τους ως προς τις οικολογικές τους λειτουργίες».

Οι απαγορεύσεις και περιορισμοί των δραστηριοτήτων στις απάτητες παραλίες θα προβλέπονται:

– είτε στην Υ.Α. Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας καθορισμού όρων και περιορισμών για επεμβάσεις και δραστηριότητες σε περιοχές προστασίας της βιοποικιλότητας και Εθνικών Πάρκων, η οποία εκδίδεται κατ’ εξουσιοδότηση της παρ. 6[4] του άρθρου 21 του ν. 1650/1986. Η εν λόγω Υ.Α δύναται να εκδοθεί ενώ βρίσκεται υπό εξέλιξη η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ)[5] της περιοχής προστασίας και μέχρι την έκδοση Π.Δ.[6] χαρακτηρισμού των προστατευόμενων περιοχών, θέσπισης όρων – περιορισμών ως προς της χρήσεις γης και τους όρους δόμησης και εγκρίσεως Σχεδίου Διαχείρισης.

– είτε με την έκδοση ΚΥΑ των Υπουργών[7] Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, που εκδίδεται κατόπιν εισήγησης του ΟΦΥΠΕΚΑ και μετά από πρόταση του προϊσταμένου της Γενικής Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής του  ΥΠΕΝ. Η εν λόγω ΚΥΑ προβλέπεται ότι δύναται να εκδοθεί έως 31-03-2024, ενώ αντικείμενο της θα αποτελεί ο χαρακτηρισμός ως «απάτητων» παραλιών που βρίσκονται εντός περιοχών του Δικτύου Natura 2000 και η πρόβλεψη περιορισμών και απαγορεύσεων ως προς τις δραστηριότητες που επιτρέπονται επ’ αυτών, μέχρι την έκδοση οικείου σχεδίου διαχείρισης και του οικείου Π.Δ. του άρθρου 21 του ν. 1650/1986.

Για τον χαρακτηρισμό μιας παραλίας ως απάτητης λαμβάνονται υπόψη τα εξής κριτήρια, σύμφωνα με την παρ. 1 άρθρου 22 ν. 5092/2024:

• Η σημαντική παρουσία σε αυτές φυσικών τύπων οικοτόπων που προστατεύονται από την ενωσιακή ή την εθνική νομοθεσία, σπάνιων ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας
• Η επιτέλεση σημαντικών οικολογικών λειτουργιών για προστατευόμενα είδη
• Ο χαρακτηρισμός τους ως Καίριων Περιοχών Βιοποικιλότητας του άρθρου 184 του ν. 5037/2023 (Α ́ 78), όπως και εν γένει η παρουσία σημαντικών οικοσυστημάτων που χρήζουν προστασίας και διατήρησης ή αποκατάστασης
• Οι κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, καθώς και οι περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες.

2. Πώς διαμορφώνεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς του παλαιού αιγιαλού;

Με το άρθρο  6 ορίζεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς του αιγιαλού, της παραλίας και του παλαιού αιγιαλού. Ειδικότερα, ορίζεται ότι ο αιγιαλός και η παραλία[8] ανήκουν στη δημόσια κτήση και είναι κοινόχρηστα κατά το άρθρο 967 του Αστικού Κώδικα[9], ενώ διευκρινίζεται ότι ο παλαιός αιγιαλός ανήκει στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου.

Με την εν λόγω διάταξη επανέρχεται το καθεστώς «κυριότητας» του παλαιού αιγιαλού, όπως ίσχυε υπό τον ν. 2971/2001 μέχρι την τροποποίησή του με τον ν. 4607/2019 (Α’ 65). Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με τη νέα διάταξη, το εν λόγω καθεστώς επί της ζώνης παλαιού αιγιαλού αίρεται στη περίπτωση παλαιού αιγιαλού που συνορεύει με «απάτητες» παραλίες. Ειδικότερα, με το άρθρο 6 παρ. 5 ορίζεται ρητώς ότι «Εκτάσεις του παλαιού αιγιαλού που συνορεύουν με απάτητες παραλίες της παρ. 2 του άρθρου 4 ανήκουν στη δημόσια κτήση, είναι ανεπίδεκτες κτήσης ιδιωτικών δικαιωμάτων και καταγράφονται ως πράγματα κοινόχρηστα».

3. Ποιες είναι οι βασικές ρυθμίσεις και η διαδικασία παραχώρησης απλής χρήσης;

Α. Φορείς παραχώρησης απλής χρήσης

Με τη διάταξη του άρθρου 7 του ν. 5092/2024, πλέον αρμόδιοι φορείς για την παραχώρηση χρήσης αιγιαλού – παραλίας είναι το Ελληνικό Δημόσιο δια των Κτηματικών Υπηρεσιών και η ΕΤΑΔ Α.Ε., ενώ ο νόμος αφαιρεί την εν λόγω αρμοδιότητα πλέον από τους Δήμους. Οι Δήμοι ωστόσο, διατηρούν το δικαίωμα επί των εσόδων από την καταβολή ανταλλάγματος χρήσης [ποσοστό 60% επί του ανταλλάγματος από την παραχώρηση απλής χρήσης αποδίδεται στον οικείο Δήμο].

Β. Διαδικασία

Με το νέο νόμο, ορίζεται πλέον υποχρεωτικώς, ανεξαρτήτως του φορέα παραχώρησης,  η ηλεκτρονική διαδικασία δημοπράτησης[10] για κάθε πλειοδοτική δημοπρασία περί παραχώρησης απλής χρήσης αιγιαλού́ και παραλίας[11]. Η υλοποίηση των ηλεκτρονικών δημοπρασιών θα υποστηρίζεται από το νέο σύστημα «Μητρώο Συμβάσεων Παραχώρησης Απλής χρήσης Αιγιαλού και παραλίας» του άρθρου 15 του ν. 5092/2024.

Στο Μητρώο θα αναρτώνται τα στοιχεία κάθε παραχώρησης, όπως συντεταγμένες, πολύγωνο και αεροφωτογραφίες, η διάρκεια αυτής, οι όροι της παραχώρησης, καθώς και οι αντικειμενικές αξίες των ακινήτων εγγύς του παραχωρούμενου χώρου. Μετά τη λήξη της πλειοδοτικής διαδικασίας, η ηλεκτρονική πλατφόρμα εξάγει με αυτοματοποιημένο τρόπο σχέδιο σύμβασης, το οποίο αποστέλλεται με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στον πλειοδότη – παραχωρησιούχο.

Επισημαίνεται ότι με ειδική μεταβατική διάταξη, για το έτος 2024[12], επιτρέπεται η διενέργεια δημοπρασιών με διακηρύξεις που δεν παράγονται αυτοματοποιημένα νέο σύστημα «Μητρώο Συμβάσεων Παραχώρησης Απλής χρήσης Αιγιαλού και παραλίας».

Γ. Χρόνος ολοκλήρωσης συμβάσεων

Περαιτέρω, προβλέπεται ρητώς δια του νόμου ο χρόνος ολοκλήρωσης των αιτημάτων παραχωρήσεων απλής χρήσης, τα οποία θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως 31 Μαρτίου εκάστου έτους[13]. Η εν λόγω ρύθμιση φαίνεται να επιλύει το πρόβλημα πολλών επιχειρηματιών να μην δύναται να τοποθετήσουν ομπρελοκαθίσματα στον αιγιαλό μέχρι την υπογραφή της σύμβασης τους, η οποία πολλές φορές ολοκληρώνονταν εντός Ιουλίου ή και Αυγούστου, καθώς η ΚΥΑ[14] της παρ. 3 άρθρου 13 του ν. 2971/2001, (ΦΕΚ Β’ 1432/2023), προέβλεπε ως χρόνο διεκπεραίωσης των αιτημάτων για τους μεν Δήμους, τέλος Ιουνίου, για τις δε Κτηματικές Υπηρεσίες, τέλος Ιουλίου.

Κατά παρέκκλιση της ανωτέρω πρόβλεψης, για το έτος 2024, περί παραχώρησης χρήσης αιγιαλών και παραλιών κατόπιν ηλεκτρονικής δημοπρασίας[15], ο νέος νόμος προέβλεψε ειδικότερα ότι η διαδικασία για την παραχώρηση απλής χρήσης ολοκληρώνεται μέχρι την 31η Μαΐου 2024.

Δ. Εμβαδόν παραχωρούμενου χώρου

Με το άρθρο 9  παρ. 2 και 3 προβλέπονται οι δεσμεύσεις ως προς το εμβαδόν του «παραχωρούμενου αιγιαλού – παραλίας». Ειδικότερα:

• Καθορίζεται ως ανώτατο εμβαδόν τμήματος αιγιαλού – παραλίας προς παραχώρηση τα 500 τ.μ.
• Ορίζεται ως ελάχιστη απόσταση μεταξύ των τμημάτων παραχωρήσεων, ανεξαρτήτως του χρόνου ή της διαδικασίας που παραχωρούνται, τουλάχιστον έξι (6) μέτρων, με εξαίρεση τις συνεχόμενες όμορες επιχειρήσεις. Στην περίπτωση ύπαρξης συνεχόμενων όμορων επιχειρήσεων ή σωματείων, κατ’ εξαίρεση, το πλάτος της ελεύθερης ζώνης μειώνεται κατά πενήντα τοις εκατό (50%), εφόσον η πρόσοψη της επιχείρησης ή του ναυταθλητικού σωματείου έχει μήκος μικρότερο των έξι (6) μέτρων. Ειδικά σε περιπτώσεις επιχειρήσεων που βρίσκονται σε εφαπτόμενα κτίρια, το πλάτος της ελεύθερης ζώνης μειώνεται στα τέσσερα (4) μέτρα[16].
• Το σύνολο των τμημάτων αιγιαλού και παραλίας που παραχωρούνται δεν επιτρέπεται να καλύπτει περισσότερο από το 50% του εμβαδού ή του μήκους του μετώπου του διακριτού τμήματος αιγιαλού -παραλίας.
• Επιπλέον, όπως ορίζεται στο νόμο, δεν παραχωρούνται αιγιαλός και παραλία για απλή χρήση, κατόπιν πλειοδοτικής δημοπρασίας αλλά και σε όμορη επιχείρηση, όταν το μήκος ή πλάτος αυτού είναι μικρότερο των 4 μ. ή όταν το συνολικό εμβαδόν του αιγιαλού είναι μικρότερο των 150 τ.μ. Εξαίρεση από τον εν λόγω περιορισμό τίθεται για τις περιπτώσεις που είναι σε ισχύ άδειες λειτουργίας επιχείρησης και μέχρι τη λήξη τους. Περαιτέρω, κατ΄ εξαίρεση, επιτρέπεται η παραχώρηση αιγιαλού και παραλίας σε ξενοδοχειακά καταλύματα[17].

4. Παραχώρηση σε «όμορες επιχειρήσεις» – Ποια διαδικασία και ποιοι όροι προβλέπονται ειδικότερα για την περίπτωση αυτή;

Mε το άρθρο 11 του νέου νόμου καθορίζεται το ειδικότερο πλαίσιο παραχώρησης απλής χρήσης σε «όμορες επιχειρήσεις» που λειτουργούν σε όμορα με τον αιγιαλό-παραλίας οικόπεδα-γήπεδα. Οι όμορες επιχειρήσεις, όπως εξειδικεύονται στο νόμο, και αναφέρονται κάτωθι, δύναται μετά από αίτημα τους να λάβουν χωρίς δημοπρασία την παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού- παραλίας για την τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων για χρονικό διάστημα από 1 έως 3 χρόνια. Το αντάλλαγμα της παραχώρησης είναι αυτό που προκύπτει σύμφωνα με τον μαθηματικό τύπο της παρ. 5 του άρθρου 10 [αντικειμενική αξία όμορου ακινήτου Χ συντελεστής βαρύτητας αιγιαλού Χ συντελεστής βαρύτητας δραστηριότητας Χ έτη παραχώρησης Χ 3%], προσαυξημένο κατά 20%.

Με τη νέα διάταξη προστίθενται επιπλέον σε σχέση με το ν. 2971/2001, ως δικαιούχοι στις όμορες επιχειρήσεις, τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα διαμερίσματα, ενώ πλέον αντί των κέντρων αναψυχής προβλέπονται στο νόμο τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (ΚΥΕ). Ειδικότερα:

• Ποιες «όμορες επιχειρήσεις» δύναται να λάβουν παραχώρηση απλής χρήσης άνευ δημοπρασίας;

Ειδικότερα, στις όμορες επιχειρήσεις, ρητώς συμπεριλαμβάνονται οι εξής:

α) κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα

β) ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια – διαμερίσματα της υποπερ. γγ ́ της περ. β ́ της παρ. 2 του άρθρου 1 του ν. 4276/2014

γ) οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις (camping)

δ) καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, και

ε) ναυταθλητικά σωματεία που φέρουν την ειδική αθλητική αναγνώριση της παρ. 1 του άρθρου 8 του ν. 2725/1999 (Α ́ 121) και είναι εγγεγραμμένα στο ηλεκτρονικό μητρώο αθλητικών σωματείων.

• Σε ποιες περιπτώσεις θεωρείται όμορη μια επιχείρηση;

Η επιχείρηση ή το σωματείο θεωρείται όμορο του παραχωρούμενου τμήματος αιγιαλού και παραλίας και όταν ανάμεσα στον χώρο που δραστηριοποιείται η επιχείρηση ή το σωματείο και τον αιγιαλό ή την παραλία παρεμβάλλεται:

• οδός, πλατεία ή άλλος κοινόχρηστος χώρος
• ιδιωτικό ακίνητο που ανήκει ή μισθώνεται από την επιχείρηση ή το σωματείο
• ακίνητο που ανήκει στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου ή στην Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤ.Α.Δ.)

Στην περίπτωση που το ακίνητο που παρεμβάλλεται ανήκει στην ΕΤΑΔ (π.χ. παλαιός αιγιαλός), ο νόμος προβλέπει νέα διαδικασία για την απόκτηση ενοχικού δικαιώματος επί αυτού, με σκοπό σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση την ταχύτερη ολοκλήρωση των συμβάσεων παραχώρησης αιγιαλού και παραλίας.

Ειδικότερα, η νέα διαδικασία έχει ως εξής:

1. Το αίτημα περί παραχώρησης απλής χρήσης τμήματος αιγιαλού και παραλίας διαβιβάζεται από τον ενδιαφερόμενο, εκτός από την κατά τόπο αρμόδια Κτηματική Υπηρεσία, ταυτόχρονα και στην ΕΤ.Α.Δ..
2. Η ΕΤ.Α.Δ. έχει δικαίωμα να αρνηθεί τη σύναψη της σύμβασης, ιδίως, αν το ιδιωτικό ακίνητο αρμοδιότητάς της που παρεμβάλλεται, έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα αξιοποίησης σύμφωνα με τον Κανονισμό της.
3. Η αρμόδια Κτηματική Υπηρεσία επεκτείνει το αντικείμενο της σύμβασης παραχώρησης απλής χρήσης τμήματος αιγιαλού και παραλίας και στο ενδιάμεσο τμήμα ακινήτου αρμοδιότητας της ΕΤ.Α.Δ..
4. Το αντάλλαγμα για την παραχώρηση του υπό διαχείρισης της ΕΤΑΔ ακινήτου καθορίζεται από την ΕΤΑΔ ανά τετραγωνικό μέτρο χρήσης, ανά ζώνες, με απόφαση του αρμοδίου οργάνου της, η οποία εκδίδεται μέχρι τη 15η Ιανουαρίου κάθε έτους και κοινοποιείται στην αρμόδια Κτηματική Υπηρεσία.
5. Το τίμημα για το παραχωρούμενο από την ΕΤΑΔ ακίνητο καταβάλλεται σε ετήσια βάση από τον παραχωρησιούχο, άπαξ και απευθείας στον λογαριασμό της ΕΤ.Α.Δ. κατά την υπογραφή της σύμβασης.
6. Η σύμβαση τίθεται σε ισχύ, αφού προσυπογραφεί και από το αρμόδιο όργανο της ΕΤ.Α.Δ..
7. Αν παρέλθει άπρακτο χρονικό διάστημα 30 ημερών από την υποβολή του αιτήματος από τον ενδιαφερόμενο, τεκμαίρεται σιωπηρώς η συναίνεση της ΕΤ.Α.Δ..

• Ποιοι ειδικότεροι όροι ισχύουν σε σχέση με την έκταση παραχώρησης;

Το παραχωρούμενο τμήμα αιγιαλού και παραλίας σε όμορες επιχειρήσεις ή σωματεία οριοθετείται από:

α) την προβολή των ορίων του χώρου όπου δραστηριοποιείται η επιχείρηση ή το σωματείο, όπως βαίνουν κάθετα προς την ακτογραμμή και από

β) παράλληλη γραμμή τεσσάρων (4) μέτρων από την ακτογραμμή και την προβολή αυτής προς την επιχείρηση, ώστε το παραχωρούμενο εμβαδόν να μην υπερβαίνει τα πεντακόσια (500) τετραγωνικά μέτρα.

Σε κάθε περίπτωση, σε συνδυασμό και με άλλες παραχωρήσεις απλής χρήσης, καταλείπεται ελεύθερο τουλάχιστον το 50% του εμβαδού ή του μήκους του μετώπου του διακριτού τμήματος αιγιαλού και παραλίας, εντός του οποίου βρίσκεται.

Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η παραχώρηση μεγαλύτερης επιφάνειας, εφόσον καταλείπεται ελεύθερο το ποσοστό του πρώτου εδαφίου, αν η όμορη επιχείρηση είναι κύριο ξενοδοχειακό κατάλυμα ή camping ή σύνθετο τουριστικό κατάλυμα.

5. Ποιες είναι οι υποχρεώσεις των παραχωρησιούχων;

Με το άρθρο 8 του νέου νόμου καθορίζονται οι ειδικότερες υποχρεώσεις του παραχωρησιούχου, οι οποίες μνημονεύονται σε έκαστη σύμβαση παραχώρησης, μεταξύ των οποίων στις σημαντικότερες συμπεριλαμβάνονται οι εξής:

• Η ανάπτυξη των ομπρελών, ξαπλωστρών και θαλάσσιων μέσων αναψυχής και λοιπών κινητών στοιχείων περιορίζεται σε ποσοστό του εμβαδού της παραχωρούμενης έκτασης που δεν υπερβαίνει το εξήντα τοις εκατό (60%) ή το τριάντα τοις εκατό (30%), αν πρόκειται για προστατευόμενο αιγιαλό και παραλία.
• Η ύπαρξη ελεύθερης ζώνης από την ακτογραμμή πλάτους τουλάχιστον τεσσάρων (4) μέτρων, με σκοπό τη διασφάλιση διέλευσης του κοινού κάθετα και παράλληλα προς τη θάλασσα.
• Διασφάλιση ελεύθερης, απρόσκοπτης και ασφαλούς διέλευσης του κοινού στον αιγιαλό και την παραλία.
• Εγκατάσταση ειδικής πλατφόρμας για την εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία (sea tracks), αν αυτές δεν έχουν εγκατασταθεί με μέριμνα του δήμου. Στην περίπτωση αυτή, ο παραχωρησιούχος συμψηφίζει τις δαπάνες για εγκατάσταση των πλατφορμών με το αντάλλαγμα της παραχώρησης.
• Ανάρτηση πινακίδας με τις συντεταγμένες της παραχώρησης, τον αριθμό απόφασης παραχώρησης, τα δικαιώματα του κοινού, καθώς και QR code μοναδικού για κάθε παραχώρηση, σε εμφανές σημείο στον αιγιαλό ή την παραλία
• Τοποθέτηση κινητών στοιχείων για την εξυπηρέτηση του κοινού
• Διασφάλιση της παρουσίας ναυαγοσώστη, εφόσον η υποχρέωση αυτή δεν καλύπτεται από τον οικείο δήμο. Στην περίπτωση αυτή, η αμοιβή του ναυαγοσώστη συμψηφίζεται με το αντάλλαγμα της παραχώρησης.

Σημειώνεται ότι με τη διακήρυξη παραχώρησης απλής χρήσης αιγιαλού- παραλίας  μπορούν να προβλέπονται και επιπλέον υποχρεώσεις του παραχωρησιούχου τόσο σε σχέση με την προστασία, διατήρηση και ανάπτυξη του παραχωρούμενου τμήματος αιγιαλού και παραλίας, όσο και με την ενίσχυση της κοινοχρησίας.

6. Ελεγκτικός Μηχανισμός – Ποιες νέες ρυθμίσεις εισάγονται;

Με τα άρθρα 15, 16 και 17 του νέου νόμου προβλέπεται νέος ελεγκτικός μηχανισμός, ο οποίος σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση θα εξασφαλίζει τον έλεγχο τήρησης της νομιμότητας στα παραχωρούμενα ή και μη τμήματα αιγιαλών και παραλίας, την διαπίστωση τυχόν παραβάσεων και την άμεση ενεργοποίηση της εφαρμογής των μέτρων προστασίας της κοινοχρησίας αυτών.

Ειδικότερα:

• Θεσπίζεται και τίθεται σε λειτουργία το πληροφοριακό Σύστημα «Μητρώο Συμβάσεων Παραχώρησης Απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας»[18], το οποίο θα περιλαμβάνει κάθε απαραίτητη πληροφορία των συμβάσεων παραχώρησης, μέσω αυτού θα ολοκληρώνονται οι συμβάσεις παραχώρησης απλής χρήσης και μέσω αυτού το κοινό θα ενημερώνεται για κάθε πράξη παραχώρησης για τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων
• Διευρύνονται οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 17, η ελεγκτική και η διαπιστωτική αρμοδιότητα τήρησης της νομιμότητας στον αιγιαλό και την παραλία θα ασκούνται από ένα σύνολο φορέων και συγκεκριμένα, από την οικεία Κτηματική́ Υπηρεσία, τον οικείο Δήμο, καθώς και από τα μικτά κλιμάκια του άρθρου 271 και 271Α του ν. 5037/2023. Επιπλέον, με απόφαση του Γενικού Γραμματέα δημόσιας περιουσίας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών δύναται να συστήνονται «ομάδες κοινού ελέγχου»[19], αποτελούμενες από μέλη του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, της ΑΑΔΕ και της Οικονομικής Αστυνομίας, καθώς τον Προϊστάμενο της οικείας Εισαγγελίας.
• Το έργο των ελεγκτικών οργάνων θα διευκολύνεται και θα υποστηρίζεται από τη σύγχρονη τεχνολογία, με τη χρήση «drones» και δορυφόρων.

7. Κυρώσεις – Μέτρα προστασίας του αιγιαλού – παραλίας

Βασικό πυλώνα του νέου νόμου (άρθρα 18,19,20) αποτελεί η θέσπιση αυστηρότερων μέτρων και κυρώσεων προστασίας του αιγιαλού και της παραλίας, ιδίως λόγω του κοινόχρηστου χαρακτήρα αυτών αλλά και της ιδιαίτερης περιβαλλοντικής αξίας τους.

Οι κυρώσεις στο νέο νόμο διακρίνονται σε διοικητικά μέτρα, όπως πράξη άμεσης απομάκρυνσης των παράνομων εγκαταστάσεων, σφράγιση της επιχείρησης, απαγόρευση συμμετοχής σε νέους διαγωνισμούς παραχωρήσεων, στην επιβολή προστίμων, καθώς και σε ποινικά μέτρα. Περαιτέρω, οι κυρώσεις διακρίνονται στο νόμο με βάση την περίπτωση κατάληψης αιγιαλού και παραλίας άνευ σύμβασης παραχώρησης και στην περίπτωση υπέρβασης της σύμβασης παραχώρησης.

Επίσης, στην περίπτωση διαπίστωσης αυθαίρετων κατασκευών έργων ή διαμορφώσεων επί αιγιαλού και παραλίας, τότε αυτές κατεδαφίζονται με δαπάνη του υπαιτίου[20], με την έκδοση από τον Προϊστάμενο της οικείας Κτηματικής Υπηρεσίας Πρωτοκόλλου Κατεδάφισης.

Σημειώνεται δε, ότι όσον αναφορά στο διοικητικό μέτρο του αποκλεισμού από μελλοντική σύμβαση όπως θεσμοθετήθηκε, ο χρονικός αποκλεισμός από τις μελλοντικές συμβάσεις παραχώρησης ισχύει και για όλες τις προσωπικές ή κεφαλαιουχικές εταιρείες στις οποίες ο παραβάτης ή ο σύζυγος αυτού, καθώς και συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι και του δεύτερου βαθμού, μετέχουν ως εταίροι ή μέτοχοι.

Ποια διαφορά θεσπίζεται σε σχέση με το ν. 2971/2001;

Αναφορικά με το ν. 2971/2001 και το άρθρο 27 στο οποίο προβλεπόταν τα μέτρα προστασίας του αιγιαλού, καταργούνται ως έννοιες για τις περιπτώσεις απλής χρήσης αιγιαλού – παραλίας τα μέτρα του πρωτοκόλλου διοικητικής αποβολής (ΠΔΑ) και του πρωτοκόλλου καθορισμού αποζημίωσης χρήσης (ΠΚΑΧ). Επίσης, καταργείται το άρθρο 29 του ν. 2971/2001 σχετικά με την επιβολή διοικητικών προστίμων, εκτός από τις περιπτώσεις που έχουν διαπιστωθεί παραβάσεις πριν από την έναρξη ισχύος του νέου νόμου, και τίθεται πλέον σε ισχύ το άρθρο 19 του ν. 5092/2024  βάσει του οποίου προβλέπονται αυστηρότερα πρόστιμα και για περισσότερες περιπτώσεις. Σημειώνεται δε εκτός άλλων, ότι για πρώτη φορά καθιερώνεται πρόστιμο για την παρεμπόδιση ελεύθερης πρόσβασης του κοινού στη θάλασσα, τον αιγιαλό και την παραλία[21].

8. Eπισημάνσεις – Μεταβατικές διατάξεις

• Ο ν. 5092/2024 δεν θίγει υφιστάμενες διατάξεις που ρυθμίζουν τα επιχειρηματικά πάρκα, τα ΕΣΧΑΔΑ[22] και τα ΕΣΧΑΣΕ[23]
• Ο ν. 5092/2024 δεν θίγει εμπράγματα δικαιώματα που έχουν αποκτηθεί πριν από την 23η Απριλίου 2019 σε παλαιούς αιγιαλούς που ανήκουν στη δημόσια κτήση. Παλαιοί αιγιαλοί που έχουν καθορισθεί από την 23η Απριλίου 2019 μέχρι την έναρξη ισχύος του νέου νόμου, ανήκουν στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου, με την επιφύλαξη της παρ. 12 του άρθρου 5. Ο ορισμός απάτητων παραλιών δεν θίγει προϋφιστάμενα ιδιωτικά δικαιώματα επί των εκτάσεων παλαιού αιγιαλού που συνορεύουν με αυτές.
• Με τις διατάξεις του ν. 5092/2024 δεν θίγονται οι όροι συμβάσεων παραχώρησης που έχουν συναφθεί πριν από την έναρξη ισχύος του.
• Παραβάσεις της παρ. 1 του άρθρου 29[24] του ν. 2971/2001 (Α΄ 285) που έχουν διαπιστωθεί πριν από την έναρξη ισχύος του ν. 5092/2024, εξετάζονται ως προς τη διαδικασία επιβολής των διοικητικών κυρώσεων σύμφωνα με την καταργούμενη διάταξη, ήτοι του άρθρου 29.
• Το άρθρο 16Α του ν. 2971/2001 εξακολουθεί να ισχύει για τον καθορισμό ανταλλάγματος στις περιπτώσεις παραχώρησης για εκτέλεση έργου, και ειδικότερα στα άρθρα 11, 14 και 14Α του ν. 2971/2001.
• Το άρθρο 27 του ν. 2971/2001, ήτοι τα μέτρα του πρωτοκόλλου διοικητικής αποβολής, πρωτοκόλλου καθορισμού αποζημίωσης αυθαίρετης χρήσης και το πρωτόκολλο κατεδάφισης, εξακολουθεί να ισχύει σε χώρους ζώνης λιμένα και για την εφαρμογή των άρθρων 11, 14 και 14Α του ν. 2971/2001[25](παραχώρηση χρήσης για την εκτέλεση έργων εντός αιγιαλού, παραλίας, θαλασσίου χώρου κτλ).

Για την επίτευξη της συνολικής προστασίας του αιγιαλού και της παραλίας αλλά και ταυτοχρόνως της βιώσιμης αξιοποίησής τους, πάντα θα είναι αναγκαία η ειδική «νομοθετική μέριμνα»[26] και η θεσμοθέτηση ειδικών κανόνων δικαίου.  Άλλωστε είναι αδήριτη ανάγκη  η προστασία του αιγιαλού και της παραλίας πλέον και λόγω της κλιματικής αλλαγής, ανάγκη η οποία  απορρέει  από το άρθρο 24 του Συντάγματος και το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δη από τις αρχές προστασίας του περιβάλλοντος, της βιώσιμης ανάπτυξης και της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήματος.

Σε κάθε περίπτωση, οι ρυθμίσεις του νέου νόμου 5092/2024, όπως ο καθορισμός των απάτητων παραλιών, η λήψη μέτρων για την εξασφάλιση της ελεύθερης πρόσβασης του κοινού στη θάλασσα, η ψηφιοποίηση των συμβάσεων παραχώρησης απλής χρήσης για την ακριβή αποτύπωση των δεδομένων και την  ενημέρωση του κοινού, τα αυστηρότερα μέτρα και κυρώσεις για την προστασία του αιγιαλού, φαίνεται ότι διαμορφώνουν μια νέα «κουλτούρα» για τη διαχείριση και προστασία του αιγιαλού και της παραλίας.

Μέρος της παρούσας μελέτης δημοσιεύτηκε στο ECOPRESS, στον σύνδεσμο: https://ecopress.gr/kodikopoiisi-neou-nomou-gia-aigialo-p/

[1] Κ. Καρατσώλης – Ι. Τσακαλογιάννη, «Τα θαλάσσια παράκτια οικοσυστήματα και η ανθρώπινη δραστηριότητα εν έτει 2022 Κωδικοποίηση και καταγραφή του ισχύοντος Δικαίου», Νομικό Βήμα Απρίλιος 2022: «Ο αιγιαλός, ως χαρακτηρίζεται τόσο από το άρθρο 1 του ν. 2971/01 όσο και από τις διατάξεις των άρθρων 967 και 968 ΑΚ ως κοινόχρηστο πράγμα, αποτελεί φυσική δημόσια, κτήση, δηλαδή σε αντίθεση με τα τεχνητά κατασκευάσματα, δεν απαιτείται για την ένταξή του στη δημόσια κτήση διοικητική πράξη, αλλά λόγω της ίδιας της φύσης του είναι δημόσιο κτήμα δυνάμει γενικής και αφηρημένης επιταγής του νόμου. Και η παραλία, παρόλο που δεν αναφέρεται ρητά στο ΑΚ 967, χαρακτηρίζεται διασταλτικά ως κοινόχρηστο πράγμα, γιατί εξυπηρετεί την κοινή χρήση»

[2] Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει το νόμο σκοπό του νόμου αποτελεί «η διαχείριση των παραθαλάσσιων περιοχών της χώρας, ώστε να διασφαλίζεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τους και να επιτρέπεται η αξιοποίησή τους κατά τρόπο επωφελή για την εθνική οικονομία, προστατευτικό για το περιβάλλον και σύμφωνο με το δημόσιο συμφέρον».

[3] Με την επιφύλαξη των διατάξεων 23 και 24 του ν. 5092/2024.

[4] “6. Για περιοχές, στοιχεία ή σύνολα της φύσης και του τοπίου, για τα οποία αρχίζει η διαδικασία χαρακτηρισμού με προεδρικό διάταγμα και έως ότου εκδοθεί η πράξη χαρακτηρισμού, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας με απόφασή του, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορεί να καθορίζει όρους και περιορισμούς για επεμβάσεις και δραστηριότητες που είναι δυνατόν να έχουν βλαπτική επίδραση στις παραπάνω περιοχές, στοιχεία ή σύνολα και να υλοποιεί διαχειριστικές δράσεις της υποπαρ. α` της παρ. 3 και συγκεκριμένες διαχειριστικές δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση και διατήρηση της κατάστασης των προστατευτέων αντικειμένων. Η ισχύς της υπουργικής αυτής απόφασης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα δύο (2) έτη. Αν συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι, η προθεσμία αυτή μπορεί να παρατείνεται, με όμοια υπουργική απόφαση, για τέσσερα (4) ακόμη έτη”

[5] Παρ. 2 άρθρο 21 μ. 1650/1986 «Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη αποτελεί την επιστημονική μελέτη τεκμηρίωσης του Προεδρικού Διατάγματος μιας ή περισσότερων προστατευόμενων περιοχών και του Σχεδίου Διαχείρισης κάθε προστατευόμενης περιοχής.

[6] Παρ. 4 άρθρο 21 ν. 1650/1986

[7] Άρθρο 22 παρ. 1 ν.5092/2024

[8] «Και η παραλία, παρόλο που δεν αναφέρεται ρητά στο ΑΚ 967, χαρακτηρίζεται διασταλτικά ως κοινόχρηστο πράγμα, γιατί εξυπηρετεί την κοινή χρήση», Κ. Καρατσώλης – Ι. Τσακαλογιάννη, «Τα θαλάσσια παράκτια οικοσυστήματα και η ανθρώπινη δραστηριότητα εν έτει 2022 Κωδικοποίηση και καταγραφή του ισχύοντος Δικαίου», Νομικό Βήμα Απρίλιος 2022

[9] Βλ. ΑΠ 562/2016 (Α1 Πολιτικό Τμήμα), 721/ 2001, 1522/2002, 573/2008, 1334/2010, 1441/2011, 301/ 2013 (Γ’ Πολιτικό Τμήμα).

[10] Άρθρο 10 ν. 5092/2024

[11] Σημειώνεται δε ότι σύμφωνα με την παρ. 9 του άρθρου 10 ν. 5092/2024, ειδικά για τους αιγιαλούς και παραλίες που διαχειρίζεται η ΕΤΑΔ Α.Ε, η παραχώρηση απλής χρήσης λαμβάνει χώρα σύμφωνα με τον Κανονισμό της.

[12] Άρθρο 23 παρ. 5 ν. 5092/2024

[13] Άρθρο 9 παρ. 1 ν. 5092/2024

[14] περί «Καθορισμού όρων, προϋποθέσεων, τεχνικών θεμάτων, αναγκαίων λεπτομερειών και διαδικασίας για την παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού…»

[15] Άρθρο 23 ν. 5092/2024

[16] Παρ. 5 άρθρο 11 ν. 5092/2024

[17] Παρ. 4 άρθρο 11 ν. 5092/2024

[18] Άρθρο 15 ν. 5092/2024

[19] Άρθρο 17 παρ. 2 ν. 5092/2024

[20] Παρ. 6 άρθρο 18 ν. 5092/2024

[21] Άρθρο 19 παρ. 1 (ε) «Παρεμπόδισης της ελεύθερης πρόσβασης του κοινού στη θάλασσα, τον αιγιαλό και την παραλία, πρόστιμο από δύο χιλιάδες (2.000) ευρώ έως εξήντα χιλιάδες (60.000) ευρώ».

[22] Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Δημόσιων Ακινήτων του ν. 3986/2011

[23] Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων του ν. 4864/2021

[24] 1. Όποιος χωρίς άδεια ή με υπέρβαση αυτής ή με άδεια που εκδίδεται κατά παράβαση του νόμου αυτού επιφέρει στον αιγιαλό, την παραλία, τη θάλασσα, τον πυθμένα, τη Ζώνη λιμένα, τη μεγάλη λίμνη, πλεύσιμο ποταμό, όχθη ή παρόχθια ζώνη μεγάλης λίμνης ή πλεύσιμου ποταμού οποιαδήποτε μεταβολή με την κατασκευή, τροποποίηση ή καταστροφή έργων ή του εδάφους ή του πυθμένα με τη λήψη χώματος, λίθων ή άμμου ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, ανεξάρτητα αν με τον τρόπο αυτόν επήλθε ζημιά σε οποιονδήποτε, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και με τα πρόστιμα που επιβάλλονται διοικητικά σύμφωνα με την παράγραφο 23 του άρθρου 3 του Ν. 2242/1994, που εφαρμόζεται κατά τα λοιπά. Τα πρόστιμα του προηγούμενου εδαφίου επιβάλλονται, όσον αφορά τις όχθες μεγάλων λιμνών και πλεύσιμων ποταμών, από την αρμόδια κατά τόπο Κτηματική Υπηρεσία.

[25] Άρθρο 24 παρ. 2 ν. 5092/2024

[26] Κ. Καρατσώλης – Ι. Τσακαλογιάννη, «Τα θαλάσσια παράκτια οικοσυστήματα και η ανθρώπινη δραστηριότητα εν έτει 2022 Κωδικοποίηση και καταγραφή του ισχύοντος Δικαίου», Νομικό Βήμα Απρίλιος 2022