Ευθύνες Μηχανικών – Αυθαίρετη Δόμηση

Κων/νος Καρατσωλης
Δικηγόρος.
Νομικός Συνεργάτης Τ.Ε.Ε

Ινστιτούτο Εκπαίδευσης & Επιμόρφωσης Μελών Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας Α.Ε.

Κεφάλαιο Α.
Οι ευθύνες των μηχανικών στην ελληνική έννομη τάξη

• Η Δικαιολογητική βάση ευθυνών των Μηχανικών.
• Η συμμετοχή των Μηχανικών στα έργα  – Η διάκριση των καθηκόντων.
• Η έννοια της ευθύνης του Μηχανικού στην σημερινή ελληνική Κοινωνία.

Η Δικαιολογητική  βάση ευθυνών των Μηχανικών.

• Η ποιότητα του Δομημένου Περιβάλλοντος καθρεπτίζει την παραγωγικότητα, την ανταγωνιστικότητα και την ευημερία. Επιπλέον, αρκετοί από τους παράγοντες δημόσιας υγείας και ασφάλειας που έχουν αντίκτυπο στην κοινωνία πηγάζουν από τον τρόπο δράσης  και εποπτείας του Μηχανικού, εν μέρει υπευθύνου για την ποιότητα του Δομημένου Περιβάλλοντος μιας και ο ίδιος κατέχει το ειδικό γνωστικό αντικείμενο προς αυτό το σκοπό.
• Ειδικά η πολιτεία μας, λόγω των ειδικών γεωλογικών και φυσικών δεδομένων  της χώρας μας, μέσω των νομοθετημάτων τα οποία έχει θεσπίσει, θεωρεί αδιαπραγμάτευτη την ποιότητα των κατασκευών  και για λόγους δημοσίου συμφέροντος θέτει προς τούτο πολλές φορές  αιώνια αστική και ποινική ευθύνη στον Μηχανικό.
• Βεβαίως , η συμμετοχή του Μηχανικού είτε εκ των προτέρων είτε εκ των υστέρων συναντάται και στο αυθαίρετα Δομημένο περιβάλλον , χωρίς την άδεια και την επιλογή της πολιτείας. Προκειμένου να διαπιστώσουμε το πεδίο ευθύνης σε αυτή την τελευταία ειδική περίπτωση είναι αναγκαίο αλλά και χρήσιμο, ως γνώση, να περιγράψουμε το πεδίο ευθύνης του Μηχανικού σε ένα γενικό πλαίσιο.

Η συμμετοχή των Μηχανικών στα έργα –
Η διάκριση των καθηκόντων.

Οι Έλληνες Μηχανικοί  οι οποίοι ασχολούνται με τα κτιριακά έργα αναλαμβάνουν καθήκοντα στα εξής πεδία :

• Εκπόνηση Μελετών και Σχεδιασμός
• Σύνταξη Φακέλου / Σχεδίου Ασφάλειας και Υγείας
• Χρονοδιαγράμματα Κατασκευής
• Σύνταξη Προϋπολογισμού Έργου
• Επίβλεψη Εφαρμογής Μελέτης και Κατασκευής
• Επίβλεψη των φάσεων Κατασκευής και των Μέτρων Ασφαλείας
• Παραλαβή του αποπερατωμένου Έργου
• Tεχνικές εκθέσεις
• Πραγματογνωμοσύνες
• Δηλώσεις ενώπιον διοικητικών αρχών.
• Ελέγχους στατικής επάρκειας.

—Ως θα αναλυθεί σε επόμενα σημεία ,προκειμένου να διαπιστώσουμε το πλαίσιο ευθύνης του Μηχανικού θα πρέπει να καταγράψουμε πρωτίστως την παράβαση καθήκοντος επιμελείας το οποίο ο μηχανικός είχε αναλάβει.

Συνεπώς, η  διάκριση των καθηκόντων των Μηχανικών είναι μοναδικής σημασίας για την απόδοση τυχόν ευθυνών.

Η έννοια της ευθύνης του Μηχανικού στη σημερινή ελληνική Κοινωνiα

Σήμερα, σε ένα πεδίο ισοπεδωτικών αλλαγών ο όρος ευθύνη για τον Μηχανικό λαμβάνει άλλη διάσταση καθώς :

• Καταργούνται οι κανόνες περί ελάχιστων αμοιβών Μηχανικών, οι οποίοι έχουν τεθεί ως κανόνες δημοσίας τάξεως που στηρίζουν θεμελιώδεις πολιτικές και κοινωνικές ή ηθικές αντιλήψεις, χωρίς να τροποποιηθεί το πλαίσιο  για τις ευθύνες που οι Μηχανικοί αναλάμβαναν και αναλαμβάνουν.
• Απουσιάζει παντελώς η κρατική εποπτεία και πιστοποίηση όλων των συντελεστών των έργων.
• Τα έργα παράγονται από πληθώρα ανομοιογενών συντελεστών, όπως κατασκευαστές – εργολάβους  – υπεργολάβους  – τεχνίτες και εργάτες  με διαφορετική καταγωγή, διαφορετική γλώσσα, διαφορετική τεχνική προσέγγιση και γνώση.

Κεφάλαιο Β.
Κυρίες υπηρεσίες Μηχανικών με ιδιαίτερες νομικές υποχρεώσεις

• Επίβλεψη Μηχανικών. Μια  υπηρεσία για το Δομημένο Περιβάλλον με ιδιαίτερες νομικές υποχρεώσεις.
• Ευθύνη Μηχανικού λόγω πτώσης κτίσματος από σεισμό.

Επίβλεψη Μηχανικών. Μια  υπηρεσία για το Δομημένο Περιβάλλον με ιδιαίτερες νομικές υποχρεώσεις.

Επιλέγεται ως πρώτη και κύρια αναφορά δραστηριότητας Μηχανικού καθώς :

α) Στα καθήκοντα επίβλεψης συναντούμε τις περισσότερες περιπτώσεις παραβιάσεις κανόνων στην οικοδομική δραστηριότητα (ποινές, πειθαρχικά παραπτώματα κ.α).
β)  Είναι μια έννοια με διαφορετικές εκφάνσεις εκ του νόμου οι  οποίες πολλές φορές συγχέονται στην πράξη.

Α. Υπηρεσία της επίβλεψης – εποπτείας τεχνικών έργων για την κατασκευή των οποίων απαιτείται άδεια από δημόσια αρχή

Α. Οι διατάξεις του από 17/7-16/8/1923 Ν.Δ. (άρθρα 53-55) σε συνδυασμό με το Β.Δ. 15/12/23-21/01/24 περί εκτελέσεως του από 17/07/1923 Ν.Δ. περιγράφουν την ανάληψη ευθύνη από τη μελέτη και  την υπηρεσία της επίβλεψης – εποπτείας τεχνικών έργων για την κατασκευή των οποίων απαιτείται άδεια από δημόσια αρχή.

O Επιβλέπων:

• Επιβλέπει τις οικοδομικές  εργασίες η  φύση  των οποίων εμπίπτει στις αρμοδιότητες που του αναθέτει η Πολεοδομία  με την οικοδομική άδεια.
• Επιβλέπει την αρχιτεκτονική και κτιριολογική διάταξη της οικοδομής έχοντας την ευθύνη για την εφαρμογή του σχεδίου και την τήρηση υπό της υγιεινής και αισθητικής επιβαλλομένων περιορισμών και των λοιπών όρων βάσει των  οποίων χορηγήθηκε η σχετική οικοδομική άδεια.
• Επιβλέπει τη δόμηση των μεταλλικών και εκ μεταλλοπαγούς σκυροκονιάματος ή και εξ άλλων υλικών μερών της οικοδομής έχοντας την ευθύνη για τη στερεότητα αυτών.
• Αναφέρεται στην Πολεοδομική Υπηρεσία για την σύννομη εκτέλεση του έργου.
• Αντικαθίσταται μόνο με έγκριση της υπηρεσίας  (Η σύμβαση του δηλ. δεν λύεται με μόνη τη βούληση του κυρίου του έργου).

Β. Καθήκοντα επιβλέποντα, ο οποίος αναλαμβάνει την υπεύθυνη παρακολούθηση των εκτελουμένων έργων περιφρουρώντας τα συμφέροντα του εργοδότη

Β. Στα άρθρα 91 – 95 π.δ 696/1974 ρυθμίζονται καθήκοντα επιβλέποντα, ο οποίος αναλαμβάνει την υπεύθυνη παρακολούθηση των εκτελουμένων έργων περιφρουρώντας τα συμφέροντα του εργοδότη.

• η υπεύθυνη παρακολούθηση των εκτελουμένων έργων
• η χορήγηση πλήρων και λεπτομερών οδηγιών στον κατασκευαστή του έργου για την κατά τα συμβατικά στοιχεία, την επιστήμη και τους κανόνες της τέχνης έντεχνη, εμπρόθεσμη και οικονομική εκτέλεση των εργασιών
• η μέριμνα για τη συμμόρφωση του αναδόχου στις συμβατικές του υποχρεώσεις
• η περιφρούρηση των συμφερόντων του Εργοδότη
• η εργασία μικροτροποποιήσεων της αρχικής μελέτης
•  η σύνταξη λογαριασμών και συγκριτικών πινάκων
• η έγκαιρη σύνταξη πρωτοκόλλων αφανών εργασιών
• κ.α.

Περαιτέρω, καθήκοντα επιμελείας του επιβλέποντος μηχανικού θεμελιώνουν διατάξεις του Εργατικού Δικαίου, με τις οποίες καθορίζονται τα καθήκοντα, οι ευθύνες και οι εκ του νόμου υποχρεώσεις των συντελεστών των τεχνικών έργων εν γένει σε σχέση με την ασφάλεια των εργαζομένων και τρίτων με την διαδικασία λήψης και τήρησης μέτρων ασφαλείας.

Γ. μέτρα ασφάλειας

Οι διατάξεις του Π.Δ.778/1980 “περί μέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεση  οικοδομικών εργασιών”,  επιβάλλουν στους, σύμφωνα με τον νόμο, υπεύθυνους του έργου την λήψη των προβλεπόμενων από τις διατάξεις αυτές μέτρων ασφαλείας.  Mε το Π.Δ 1073/1981 και τον Ν. 1396/83, ρυθμίζεται η ευθύνη του μελετητή, καθώς επίσης και του επιβλέποντος μηχανικού, όσον αφορά την λήψη και τήρηση των μέτρων ασφαλείας για την προστασία των εργαζομένων και τρίτων, κατά την εκτέλεση των οικοδομικών και λοιπών τεχνικών έργων και στην τήρηση ημερολογίου μέτρων ασφαλείας.

Δ. μέτρα ασφάλειας

Περαιτέρω, με τα άρθρα 1,78,79 και 111 του π.δ.1073/1981 “περί μέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν εργασιών εις εργοτάξια οικοδομών και πάσης φύσεως έργων αρμοδιότητος Μηχανικού” ορίζεται ότι: “Επί των πάσης φύσεως εργοταξιακών έργων αρμοδιότητος Μηχανικού, συμπεριλαμβανομένων και των οικοδομικών τοιούτων, τηρούνται υπό των κατά νόμων υπευθύνων, πέραν των διατάξεων του π.δ.778/1980 “περί των μέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν οικοδομικών εργασιών“.

1. E. μέτρα ασφάλειας

Με το Π.Δ 305/1996 (εργατικό δίκαιο), καθορίζονται οι ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρμόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια” (όγδοη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 (παράγραφος 1) της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ). Κατά το εν λόγω διάταγμα συντονιστής για θέματα ασφαλείας και υγείας κατά την εκπόνηση της μελέτης του έργου, είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο στο οποίο ο εργολάβος ολόκληρου του έργου και εάν δεν υπάρχει ο κύριος του έργου αναθέτει την εκτέλεση των καθηκόντων που προβλέπονται σ’ αυτό.

Ευθύνη Μηχανικών λόγω πτώσης κτίσματος από σεισμό

Στο εκτεταμένο πεδίο της ευθύνης μηχανικών εμπίπτουν οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα (άρθρα 286, 434 ΠΚ), οι οποίες προβλέπουν ρητά την ύπαρξη ποινικής ευθύνης για παράβαση των κανόνων της οικοδομικής και γενικότερα οικοδομικών και πολεοδομικών  διατάξεων. Η ευθύνη αφορά ειδικότερα την ορθή εφαρμογή και τήρηση των μελετών σύμφωνα με τους κανόνες της επιστήμης και της τέχνης.

• Η κατά παράβαση των κανόνων της οικοδομικής
• Η παράβαση και μη εφαρμογή της στατικής μελέτης (υπό την προϋπόθεση ότι είναι ορθή και άρτια)
• Η αμελής συμπεριφορά μελετητή και επιβλέποντος στην κατασκευή κτιρίου, θεμελιώνουν αδικοπρακτική ευθύνη σε περίπτωση  κατάρρευσης του κτιρίου λόγω σεισμού.

Ο μηχανικός που έχει αναλάβει την επίβλεψη και την εκτέλεση έργου που αφορά σε οικοδομή, πρέπει να ελέγχει και να συμπληρώνει τις ελλείψεις του έργου ή να απέχει από την εκτέλεση και να ενημερώνει τον κύριο του έργου, αν είναι προφανές ότι, λόγω αυθαιρεσιών κατά την κατασκευή της υπάρχουσας οικοδομής και παραλείψεως της προς εφαρμογή στατικής μελέτης θα επιβαρύνει επικινδύνως την στατικότητα της όλης οικοδομής.

Μπορεί να γεννηθεί αδικοπρακτική ευθύνη του Μηχανικού από την παραβίαση της διατάξεως του άρθρου 286 ΠΚ, η οποία τιμωρεί όποιον κατά την διεύθυνση ή την εκτέλεση οικοδομικού έργου με πρόθεση ή από αμέλεια ενεργεί παρά τους κοινώς αναγνωρισμένους τεχνικούς κανόνες και έτσι προξενεί κίνδυνο για τη ζωή ή την υγεία ανθρώπου.

 Υποθεση “RICOMEX”

Στην υπόθεση ‘’Ricomex’’ κρίθηκε από το δικαστήριο ότι  Αρχιτέκτων μηχανικός που αναμίχθηκε στην εκτέλεση του έργου της σιδηροκατασκευής επικίνδυνης οικοδομής αυθαίρετης προσθήκης για την οποία  ενήργησε «εν τοις πράγμασι» ως επιβλέπων μηχανικός. Ως εκ τούτου είχε νομική υποχρέωση να φροντίσει για την τήρηση των προδιαγραφών ασφαλείας και να παρεμποδίσει την εκτέλεση του επικινδύνου έργου, που προκάλεσε θάνατο ή βλάβη ζωής και της υγείας τρίτων ζημιωθέντων.

Η ανωτέρω αναφορά προφανώς αντανακλά απόλυτα στις περιπτώσεις αυθαιρέτων κατασκευών στις οποίες αναμίχθηκαν Μηχανικοί στο στάδιο Μελέτης και Επίβλεψης και ανεξαρτήτως της έκδοσης αδείας ή όχι παρουσιάζονται ως οι εν τοις πράγμασι Μελετητές και Επιβλέποντες.

Η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, ως αναλύθηκε παραπάνω πηγάζει από  τα άρθρα 286 παρ. 1 ΠΚ, 1 του ΠΔ 778/1980 και 7 του Ν 1396/1983, σε συνδυασμό με την υπ’ αριθ. 3046/304/30-1/3-2-1989 απόφαση του αναπληρωτή Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ.

Κεφαλαιο Γ.
Οι αποφασεισ των ελληνικων δικαστηριων

1.Ευθύνη του  μηχανικού να ενεργήσει κατά τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης.
2.Ευθύνη του  Μηχανικού για την λήψη και τήρηση των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας.
3.Υπόθεση ‘’Ricomex’’. Aυθαίρετες κατασκευές.

Ευθυνη του  μηχανικου να ενεργησει κατα τους κανονες της τεχνης και της επιστημης

Ο μηχανικός του έργου, έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, η οποία απορρέει από τις διατάξεις των άρθρων 286 και 434 ΠΚ, οι οποίες προβλέπουν ρητά την ύπαρξη ποινικής ευθύνης για παράβαση των κανόνων της οικοδομικής και γενικότερα οικοδομικών και πολεοδομικών  διατάξεων,  σε συνδυασμό με την υπ` αριθμ. 3046/304/30.1/3.2.89 απόφαση του Αναπληρωτή Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ “Περί Κτιριοδομικού Κανονισμού”, να ενεργήσει την επίβλεψη της κατασκευής κατά τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης, να εξακριβώσει την τήρηση των οδηγιών του κατά την εκτέλεση του έργου, να φροντίσει για την ορθή  εφαρμογή της μελέτης, για την τήρηση των προδιαγραφών ασφαλείας και την άρση των τυχόν επικίνδυνων κατασκευών.

Σε περίπτωση κατά την οποία ο μηχανικός, εν γνώσει του  κατά τη διεύθυνση της εκτέλεσης του έργου, την οποία αυτός πράγματι είχε αναλάβει, δέχτηκε την κατασκευή του με αποκλίσεις από την εγκεκριμένη οικοδομική άδεια και τις μελέτες που είχαν τεθεί υπόψη του και κατά παρέκκλιση τούτων, αλλά και των κοινώς αναγνωρισμένων κανόνων της επιστήμης και τέχνης, την οποία (παρέκκλιση) ο ίδιος έχει διαπιστώσει κατά την επίβλεψη του έργου με την αναφερόμενη ιδιότητα του, (έχει δηλαδή διαπιστώσει τις αποκλίσεις, τεχνικές ελλείψεις και αστοχίες και ως εκ τούτου γνωρίζει και προβλέπει  ότι εξαιτίας αυτών, το έργο είναι ελαττωματικό και επικίνδυνο, για τη ζωή και την υγεία ανθρώπων) και ως επιβλέπων ουσιαστικά και τυπικά μηχανικός, αποδέχεται  την κατασκευή της οικοδομής κατά παρέκκλιση των μελετών που τέθηκαν υπόψη  του, και τους όρους που οι μελέτες αυτές αλλά και η επιστήμη και η τέχνη θέτουν, τότε αυτός καθίσταται υπεύθυνος σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου (ΑΠ 8/2008, 9/2005, 11/2005, 13/2005, 408/2009).

Ευθυνη του  Μηχανικου για την ληψη και τηρηση των απαιτουμενων μετρων ασφαλειας 

Η ευθύνη του επιβλέποντος συνίσταται:

• είτε στο ότι δεν φρόντισε για την λήψη των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας,
• είτε στο ότι μολονότι αυτός διαπίστωσε, λόγω της επιβλέψεως που έκανε, ότι ο δεν λήφθηκαν στην οικοδομή τα υποδειχθέντα και απαιτούμενα μέτρα ασφαλείας για την ασφάλεια των εργαζομένων, δεν έδωσε, όπως είχε υποχρέωση (άρθρο 7 Ν. 1396/1983), εντολή και οδηγίες λήψης αυτών στον εργολάβο και δεν επέβλεψε την τήρηση των οδηγιών του (ΑΠ 1037/2009).

Σημειώνεται ότι  όσον αφορά στην απόδοση των ευθυνών εξετάζεται ποιος ήταν στη συγκεκριμένη περίπτωση  ο επιβλέπων μηχανικός του έργου, ήτοι ο μηχανικός στον οποίο ο κύριος του έργου είχε αναθέσει την επίβλεψη αυτού και αυτός ο οποίος εν τοις πράγμασι ασκούσε την επίβλεψη του έργου  (ΑΠ 855/2010, 1029/2008).

Με βάση τα δεδομένα που αναλύθηκαν, σε περίπτωση πρόκλησης ατυχήματος, λόγω μη λήψης των απαιτούμενων και προβλεπόμενων από το νόμο μέτρων ασφαλείας σε κάποιο οικοδομικό έργο, τα Δικαστήρια θεωρούν ότι υφίσταται, μεταξύ άλλων και ευθύνη του επιβλέποντος το έργο μηχανικού, διότι αυτός, ενώ είχε ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, κατά τις ανωτέρω διατάξεις, ως μελετητής και επιβλέπων μηχανικός του έργου, να επιμεληθεί της λήψεως των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας, ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος ατυχήματος, αυτός παρέλειψε την λήψη των μέτρων αυτών με συνέπεια να λάβει χώρα το ατύχημα (ΑΠ 855/2010, 93/2009, 1346/2008, 1029/2008, 848/1998).

Υπoθεση ‘’Ricomex’’. Αυθαiρετες κατασκευeς

Στην περίπτωση της υπόθεσης ‘’Ricomex’’ ανέκυψε ένα μείζον θέμα σχετικώς με την έκδοση άδειας οικοδομικών εργασιών.

Με την απόφαση δε έγινε δεκτό ότι εξαιτίας του προστατευτικού σκοπού των ανωτέρω διατάξεων, η τήρηση των κανόνων που τίθενται με αυτές δεν εναπόκειται μόνο στη βούληση και την τεχνική επάρκεια των ιδιωτών μελετητών, αλλά εντάσσεται στη σφαίρα ευθύνης και των αρμόδιων πολεοδομικών υπηρεσιών, που στελεχώνονται από προσωπικό που διαθέτει τις κατάλληλες τεχνικές γνώσεις για να ελέγξει την επακριβή τήρησή τους.

Περαιτέρω, με την απόφαση έγινε δεκτό ότι οι ίδιες διατάξεις, οι οποίες επιτρέπουν την έκδοση οικοδομικών αδειών μόνο κατόπιν ελέγχου της πληρότητας των μελετών, δεν έχουν την έννοια ότι αφαιρούν από τις κατάλληλα στελεχωμένες πολεοδομικές υπηρεσίες την αρμοδιότητα να ελέγξουν και την ορθότητα αυτών, εφόσον από άλλους ελέγχους, στο στάδιο της κατασκευής (αυτοψίες), υπάρξουν ενδείξεις στατικής ανεπάρκειας, δεδομένου ότι οι ίδιες υπηρεσίες είναι αρμόδιες, σε κάθε περίπτωση, να ελέγχουν την επικινδυνότητα από στατική άποψη των οικοδομών. Τέλος, η απόφαση δέχθηκε ότι κατά το στάδιο της κατασκευής και αποπεράτωσης της οικοδομής, οι πολεοδομικές υπηρεσίες υποχρεούνται, τουλάχιστον μια φορά, να διενεργούν αυτοψία, να επισημαίνουν οποιεσδήποτε παραλείψεις και σφάλματα διαπιστωθούν κατά τη διενέργεια του ελέγχου και να διατάξουν τη λήψη των κατάλληλων μέτρων προς επανόρθωσή τους.

Η υποχρέωση αυτή καθίσταται εντονότερη αν κατά το στάδιο του ελέγχου της στατικής μελέτης που υποβάλλεται σ’ αυτές διαπιστωθεί ότι αυτή δεν είναι πλήρης. Την υποχρέωση αυτή έχει η πολεοδομική υπηρεσία και κάθε φορά που διενεργεί αυτοψία σε οικοδομή είτε για να διαπιστώσει την ύπαρξη αυθαίρετων κατασκευών και προσθηκών μετά την ολοκλήρωση της οικοδομής, κατά το άρθρο 7 παρ. 3 του από 8.7/13.7.1983 π.δ., είτε για να διαπιστώσει το επικίνδυνο της οικοδομής κατά το άρθρο 1 του π.δ. της 13.4/22.4.1929, εφόσον πρόκειται για εμφανείς παραλείψεις και κακοτεχνίες.

Κεφάλαιο Δ.
Συμπεράσματα – Προσεγγίσεις

1. Η έννοια της παραβίασης  καθήκοντος επιμελείας
2. Το ιδιότυπο της διάταξης του άρθρου 286 ΠΚ που πρέπει να γνωρίζει ένας Μηχανικός

Η έννοια της παραβίασης καθήκοντος επιμέλειας

Για την στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασης του εξ αμελείας εγκλήματος αποτελέσματος, το οποίο αποτελεί συνήθη περίπτωση αδικημάτων αποδιδόμενων σε μηχανικούς, αξιώνεται ρητά, σύμφωνα με την ισχύουσα νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, η αντικειμενική παραβίαση ενός καθήκοντος επιμελείας και αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ αυτής και του ζημιογόνου αποτελέσματος.

Βλ. π.χ. ΑΠ 958/1981, ΠΧ ΛΒ (1982) ΑΠ 290/2004, ΠοινΛογ 2004, 331, ΑΠ 2432/2003, ΠοινΛογ 2003, 2582 ΑΠ 1863/2004, ΠοινΛογ 2004, 2286, ΑΠ 1999/2004, ΠοινΛογ 2004, 2392, 2394, ΑΠ 2452/2003, ΠοινΛογ 2003, 2611.

Με βάση τα προβλεπόμενα στην ισχύουσα νομοθεσία καθίσταται σαφές ότι η υπηρεσία της εκπόνησης μελέτης ή της υπηρεσίας επίβλεψης ως υπηρεσία Μηχανικού δεν είναι ενιαία και αδιαίρετη, αλλά αντιθέτως έχει αποτυπωθεί σε ποικίλες νομικές διατάξεις, οι οποίες καθιερώνουν εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους και αυτοτελή καθήκοντα επιμελείας-. Με άλλα λόγια, η συμμετοχή, η παρακολούθηση και η εποπτεία από τους Μηχανικούς σε εκτελούμενα τεχνικά έργα καταγράφεται στο νόμο σε διαφορετικές μεταξύ τους διατάξεις, οι οποίες καθιερώνουν εκάστοτε και διαφορετικές υποχρεώσεις και ευθύνες.

Η διάκριση των καθηκόντων και υποχρεώσεων του μηχανικού προκύπτει από την παράθεση των διατάξεων που αναφέρονται σε κάθε «είδους» επίβλεψη από την απλή ανάγνωση των οποίων καθίσταται σαφές, ότι για την ανάληψη κάθε επιμέρους υποχρέωσης απαιτείται μια διαφορετική σύμβαση με ιδιαίτερο αντικείμενο (έργο), όπως αυτό προσδιορίζεται από την εκάστοτε διάταξη νόμου ανάλογα με τον επιδιωκόμενο από τον νομοθέτη σκοπό.

Η αναγόρευση δηλ. του μηχανικού ως μελετητή  ή επιβλέποντος ενός τεχνικού έργου δεν  συνεπάγεται άνευ ετέρου την καθολική του ευθύνη για την ορθή εκτέλεση του έργου, πολλώ δε μάλλον ουδόλως σημαίνει ότι είναι υπαίτιος για οποιοδήποτε συλλήβδην εργατικό ατύχημα ή την σωματική βλάβη ή τον θάνατο τρίτων προσώπων που συνέβη κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του τεχνικού έργου εκ μόνου του γεγονότος ότι αυτός υπήρξε επιβλέπων μηχανικός.

Πρέπει, επομένως, οπωσδήποτε να αναζητείται βάσει της συμβατικής σχέσης και της ρυθμιστικής αυτής νομοθεσίας, εάν ο υπό κρίση εκάστοτε  μηχανικός, ήταν επιφορτισμένος και με την τήρηση εκείνου του καθήκοντος επιμελείας, η παράβαση τον οποίου προκάλεσε αιτιωδώς το συγκεκριμένο, εκάστοτε, εγκληματικό αποτέλεσμα.

Βλ.Mυλωνόπουλος. γνωμοδότηση.Ευθύνες Επιβλεπόντων.Τ.Ε.Ε

Το ιδιότυπο της διάταξης του άρθρου 286 ΠΚ που πρέπει να γνωρίζει ένας Μηχανικός

Η παραγραφή της αξιόποινης πράξης του άρθρου 286 ΠΚ, δεν αρχίζει από το χρόνο κατά τον οποίο ο υπαίτιος ενήργησε ή όφειλε να ενεργήσει, όπως ορίζεται για όλα τα εγκλήματα (άρθρο 17 ΠΚ), αλλά από την ημέρα επέλευσης του αποτελέσματος της παραβίασης (άρθρο 286 παρ. 2 ΠΚ), ρύθμιση που καθιστά την πράξη αυτή πρακτικώς απαράγραπτη.

Το γεγονός αυτό θέτει σε ισόβια ομηρία τους μηχανικούς, αλλά και τους κληρονόμους τους, αφού η παραγραφή των αστικών αξιώσεων συμπίπτει με αυτήν του εγκλήματος (άρθρο 937 παρ. 2 ΑΚ). Ανάλογη εξαίρεση προβλέπεται μόνο για το έγκλημα των βασανιστηρίων υπό καθεστώς σφετερισμού της λαϊκής κυριαρχίας (άρθρο 137Δ παρ. 3 ΠΚ). Η έλλειψη οποιασδήποτε αναλογικότητας αποβαίνει προκλητική. Παράλληλα, κατά τρόπο ασυνήθιστο, προβλέπεται το ίδιο πλαίσιο ποινής για την τέλεση της πράξης από δόλο και από αμέλεια, γεγονός που καθιστά δυσμενέστερη τη θέση του κατηγορουμένου στη δεύτερη περίπτωση, που συντρέχει κατά κανόνα.

Πολεοδομικές εφαρμογές και δόμηση, Αθήνα, ΤΕΕ, 20-21 Μαΐου, 2004. Χριστόφορου Δ. Αργυρόπουλου
Δικηγόρου Προέδρου της Ενώσεως Ελλήνων Ποινικολόγων

Κεφάλαιο Ε.
Αυθαiρετη δόμηση. Νέες διατάξεις και ευθύνες Μηχανικών.

1. Απαγόρευση εμπράγματων δικαιοπραξιών σε ακίνητα με αυθαίρετες κατασκευές ή αυθαίρετες αλλαγές χρήσης.
2. Απαιτούμενα δικαιολογητικά  για την  διαδικασία υπαγωγής .    
3. Διερεύνηση ευθυνών Μηχανικών.

Απαγόρευση εμπραγμάτων δικαιοπραξιών σε ακίνητα με αυθαίρετες κατασκευές ή αυθαίρετες αλλαγές χρήσης.

Κατά το σκοπό των διατάξεων που θεσπίζονται οι μηχανικοί που χορήγησαν ανακριβή βεβαίωση για την δικαιοπραξία τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή από 30.000 μέχρι 100.000 ευρώ, ανάλογα με την αξία της αυθαίρετης κατασκευής.

Επίσης, ως διοικητικό μέτρο, στους μηχανικούς της προηγούμενης παραγράφου, ανεξάρτητα από την ποινική τους δίωξη, επιβάλλεται προσωρινή ή οριστική απαγόρευση άσκησης του επαγγέλματος από το αρμόδιο πειθαρχικό όργανο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος ανάλογα με τη βαρύτητα της παράβασης.

Απαιτούμενα δικαιολογητικά για την  διαδικασία υπαγωγής

Για την υπαγωγή στη ρύθμιση απαιτείται η υποβολή Τεχνική έκθεσης καθώς και μελέτης στατικής επάρκειας σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις.

Ειδικότερα, κατά τις νέες διατάξεις στην έκθεση αυτή περιλαμβάνεται η περιγραφή της αυθαίρετης κατασκευής ή της αυθαίρετης χρήσης,  το εμβαδόν της, η χρήση της καθώς και δήλωση για το αν πρόκειται για κατασκευή πρόχειρα κατασκευασμένη (όπως στεγάσεις και επικαλύψεις από λαμαρίνα, σανίδες) από ευτελή υλικά (πρόχειρη κατασκευή).

Επιπλέον, Επισυνάπτονται φωτογραφίες όλων των όψεων της κατασκευής, θεωρημένες από δημόσια αρχή, αντίγραφα του στελέχους, του τοπογραφικού διαγράμματος της αδείας  , της κάτοψης του ορόφου, όπου εμφαίνεται  η αυθαίρετη κατασκευή  για την οποία ζητείται η υπαγωγή στις ρυθμίσεις του παρόντος και τα σχέδια τομής σε κλίμακα 1:100. Στις περιπτώσεις που δεν έχει εκδοθεί οποιαδήποτε οικοδομική άδεια ή αυτή δεν είναι δυνατό να ανευρεθεί επισυνάπτονται όλα τα παραπάνω στοιχεία πλην του στελέχους, που αποτυπώνουν την κατάσταση του ακινήτου.

Επίσης, σε κάθε περίπτωση υποβάλλεται απόσπασμα ρυμοτομικού ή απόσπασμα χάρτη με προσδιορισμό της θέσης του ακινήτου σε τοπογραφικό διάγραμμα εξαρτημένο από το κρατικό σύστημα συντεταγμένων (ΕΓΣΑ’ 87),  «φύλλο καταγραφής αυθαίρετης κατασκευής», σύμφωνα με το παράρτημα του παρόντος και για κάποιες περιπτώσεις κτιρίων συμπληρωμένο δελτίο ελέγχου δομικής επάρκειας του φέροντος οργανισμού, συνοδευόμενο από αναλυτική τεχνική έκθεση αρμόδιου μηχανικού και φωτογραφίες.  Η τεχνική έκθεση θα βασίζεται σε μακροσκοπικό οπτικό έλεγχο, που θα περιγράφει το σύστημα του φέροντος οργανισμού καθώς και τυχόν εμφανείς βλάβες.

Εφόσον η αυθαίρετη κατασκευή ή αλλαγή χρήσης έχει εκτελεστεί ή εγκατασταθεί σε κτίρια κοινωφελούς χρήσης, απαιτείται μελέτη στατικής επάρκειας αρμόδιου μηχανικού, η οποία θα περιλαμβάνει :

1. γεωμετρική τεκμηρίωση στοιχείων και διάταξης του φέροντα οργανισμού,
2. αποτίμηση της ποιότητας των υλικών του φέροντα οργανισμού,
3. μελέτη επάρκειας του κτιρίου για δεδομένη στάθμη επιτελεστικότητας (σεισμικός συντελεστής),
4. πρόταση ενισχύσεων του υφισταμένου φορέα, εάν απαιτείται,
5. αντισεισμικό έλεγχο με τον σεισμικό συντελεστή που ίσχυε στην περίοδο κατασκευής του αυθαιρέτου και τον δηλώνει ο ιδιοκτήτης.

Στην περίπτωση κτιρίων που δεν έχουν χρήση κατοικίας απαιτείται και τεχνική έκθεση αρμοδίου μηχανικού για τον ηλεκτρομηχανολογικό έλεγχο του πίνακα των γειώσεων και των λοιπών ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, εφόσον υπάρχουν.

Διερεύνηση ευθυνών Μηχανικών

Επιβολή της προσωρινής ή οριστικής αφαίρεσης της άδειας άσκησης του επαγγέλματος.

Ως προς την διερεύνηση των Ευθυνών των Μηχανικών είναι αξιοσημείωτο, ότι στις περιπτώσεις κατασκευής αυθαιρέτων στο νέο νόμο εισάγεται μια δυσμενή νομική μεταχείριση εις βάρος των μηχανικών. Και τούτο διότι η κατά παρέκκλιση των κανόνων ρύθμιση συνιστά μέτρο που διέπει συνολικά την ποινική ευθύνη των μηχανικών.

Στην  έννοια της ποινικής ευθύνης εντάσσεται και η επιβολή της προσωρινής ή οριστικής αφαίρεσης της άδειας άσκησης του επαγγέλματος.

Η πρόβλεψη και η επιβολή των κυρώσεων εν γένει θα πρέπει να  διέπεται, πάντως, από την αρχή της αναλογικότητας, αφού συνιστούν περιορισμούς των δικαιωμάτων του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλου (άρθρο 25 παρ. 1 Συντάγματος).

Τεχνική έκθεση και μελέτη στατικής επάρκειας.

1. Με αφορμή την ανάλυση που ακολούθησε στα προηγούμενα κεφάλαια καθίσταται σαφές ότι σε περίπτωση κατά την οποία ο μηχανικός, εν γνώσει του κατά τη διεύθυνση της εκτέλεσης του έργου, την οποία αυτός πράγματι είχε αναλάβει, δέχτηκε την κατασκευή του με αποκλίσεις από την εγκεκριμένη οικοδομική άδεια και τις μελέτες που είχαν τεθεί υπόψη του και κατά παρέκκλιση τούτων, αλλά και των κοινώς αναγνωρισμένων κανόνων της επιστήμης και τέχνης και ως εκ τούτου γνωρίζει και προβλέπει ότι εξαιτίας αυτών, το έργο είναι ελαττωματικό και επικίνδυνο, για τη ζωή και την υγεία ανθρώπων, καθίσταται υπεύθυνος σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου (ΑΠ 8/2008, 9/2005, 11/2005, 13/2005, 408/2009).
2. Kατά την νέα διαδικασία του νόμου, τόσο κατά την περίπτωση τεχνικής εκθέσεως μετά από μακροσκοπικό οπτικό έλεγχο που θα περιγράφει το σύστημα του φέροντος οργανισμού καθώς και τυχόν εμφανείς βλάβες, όσο δε περαιτέρω και στην περίπτωση ειδικής μελέτης… ο Μηχανικός θα πρέπει να εφαρμόσει με μεγάλη προσοχή το γνωστικό αντικείμενο που διδάχτηκε και την ειδική επιστημονική επάρκειά του. Από όλα όσα αναλύθηκαν καθίσταται σαφές ότι η συμμετοχή του και η ανάμειξή του  σε περίπτωση επέλευσης κινδύνου δημιουργεί  ζητήματα ευθύνης ποινικού χαρακτήρα.

Μέσω της διαδικασίας υπαγωγής στο δομημένο περιβάλλον των αυθαιρέτων κατασκευών  εάν ο Μηχανικός διαπιστώσει αποκλίσεις, τεχνικές ελλείψεις και αστοχίες θα πρέπει να λειτουργήσει υπεύθυνα ως η πολιτεία του έχει αναθέσει.

Μάλιστα δε όταν, μέσω του ελέγχου που η πολιτεία έθεσε με την νέα θέσπιση κανόνων, αντιληφθεί και γνωρίσει ότι το έργο το οποίο καλείται να καταγράψει ή να μελετήσει είναι ελαττωματικό και επικίνδυνο, για τη ζωή και την υγεία ανθρώπων δεν πρέπει να αποδεχτεί την υπαγωγή αυτού του έργου στην ρύθμιση.

Σε διαφορετική έκφανση, όπου ο ίδιος ‘’αποδεχτεί’’  ως μέσος Επιστήμονας  μηχανικός, την κατασκευή της οικοδομής κατά παρέκκλιση των μελετών που τέθηκαν υπόψη  του , των όρων  που οι μελέτες αυτές αλλά και η επιστήμη και η τέχνη θέτουν, τότε αυτός καθίσταται υπεύθυνος σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου.

Αντί επιλόγου Σημειώσεων

Ο σπουδαίος ρόλος του Μηχανικού.

Το οικιστικό περιβάλλον, ως προστατευόμενο αγαθό τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημοσίου δικαίου, συμπίπτει με τον υπό ευρεία έννοια ζωτικό χώρο του ανθρώπου, το σύνολο των απειράριθμων αγαθών και στοιχείων που είναι απαραίτητα για την επιβίωση, την διατήρηση της υγείας του, την ποιότητα ζωής και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του.

Ο Μηχανικός έχει γενικά ένα σπουδαίο ρόλο και λόγο στο οικιστικό περιβάλλον  και πρέπει από σήμερα να γίνει αντιληπτό ότι έχει έναν ακόμη σπουδαιότερο ρόλο και λόγο . Και τούτο διότι ως αναλύθηκε έχει σίγουρα την απόδοση της ευθύνης…

Καρατσώλης Κων/νος
Δικηγόρος
Νομικός Συνεργάτης Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος